در کتاب”گزارش‌وضعیت‌اقشار‌آسیب‌پذیر و‌آسیب‌دیدگان‌اجتماعی”، مرضیه‌ذوالفقاری در تحقیق «تکدی‌گری و متکدیان» تلاش‌می‌کند تا فراتر از نگاه‌های‌جرم‌انگارانه، متکدیان را به‌عنوان قشری‌آسیب‌پذیر که قربانی‌شرایط‌نامطلوب اجتماعی، سیاسی‌و اقتصادی هستند، معرفی‌کند. به‌سبب اهمیت این‌موضوع، در صدای‌فردا راهکارهای‌تجربه‌شده در خصوص کنترل‌و کاهش تکدی‌گری را از این‌مقاله بازگو می‌کنیم.
در این بخش راهکارهای تجربه‌شده مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرند و از راهکارهای پیشنهادی که در انتهای تحقیقات مختلف بیان شده‌اند استفاده نمی‌شود؛ زیرا چنین پیشنهاداتی محصول ذهن نویسنده‌ی پژوهش است و ممکن است در دنیای واقعی مصداقی نداشته‌باشند. البته چنین پیشنهاداتی هم می‌توانند راهگشا باشند اگر توسط محققانی بیان شده‌باشند که در حوزه‌ی‌خود متخصص هستند؛ زیرا هدف از بیان راهکارهای تجربه‌شده بررسی نقاط قوت و ضعف راهکارها و ارائه‌ی پیشنهادات جدید برای کاهش مسئله تکدی‌گری در جامعه است. بنابراین بر اساس راهکارهای تجربه‌شده میتوان برنامه‌ریزی‌ها و طرح‌هایی را مطرح نمود. در نتیجه در این بخش راهکارهای تجربه شده در خصوص کاهش و کنترل تکدی‌گری در ایران و دیگر کشورهای بر اساس نتایج تحقیقات موجود بیان می‌شوند تا در نهایت بتوان بر اساس آن‌ها به تحلیلی کلی دست یافت.
آنچه از شواهد و مدارک ایران در پیش از انقلاب اسلامی پیداست، برای اولین بار در سال ۱۳۲۸ دولت وقت مصوبه‌ای برای جمع‌آوری و نگهداری گدایان تصویب نمود که بر اساس آن از محل فروش هر کیلو قند و شکر یک ریال برای این منظور هزینه شود. پس از آن به ترتیب در سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۷ مجالس قانونی را تصویب کردند که بر مبنای آن باید بر فروش بنزین عوارضی برای کمک به مستمندان گذاشته‌شده و وصول شود.
پس از انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۶۲ اقدامی مؤثر و جدی برای کنترل تکدی‌گری انجام نشده است. سابقه‌ی موضوع در این زمینه به سال‌های ۱۳۶۰-۱۳۶۲ مربوط می‌شود. در آن سال‌ها ستادی در نخست وزیری وقت تشکیل و ابعاد مسئله بررسی شد. با توجه به تشکیل سازمان بهزیستی در سال ۱۳۵۹ از یک طرف و تغییر شکل و محتوای کانون کارآموزی در وزارت کار و امور اجتماعی از طرف دیگر بخشی از وظایف قبلی کانون در امور متکدیان به سازمان بهزیستی واگذار شد این سازمان با مشارکت شهرداری تهران، اقدامات محدودی در خصوص جمع آوری و نگهداری متکدیان صورت داد؛ ولی خلاهای قانونی پراکنده شدن وظایف و نبود سازمان یا مرکزی مشخص و مسئول برای جمع آوری و نگهداری متکدیان موجب گردید که هر یک از سازمان‌ها دیگری را مسئول این امر بداند که پیامد آن توقف این همکاری بود و عملاً وقفه‌ای در جمع‌آوری و نگهداری متکدیان به وجود آمد.
در سال ۱۳۶۴ با افزایش تعداد متکدیان در شهر تهران شهرداری با همکاری کمیته ی امداد امام‌خمینی و سازمان بهزیستی طرح جمع‌آوری و بازپروری متکدیان را بر عهده گرفت. البته این همکاری‌ها نیز به تدریج کاهش یافت و متوقف شد. در اواخر سال ۱۳۷۲ با حکم قوه‌ی قضائیه، نیروی انتظامی موظف به جمع‌آوری متکدیان گردید و سازمان بهزیستی، شهرداری و وزارت بهداشت نیز ملزم به همکاری در خصوص مسئله ی متکدیان شدند. همچنین در سال ۱۳۷۳ دفتر وزارت کشور، طرح جمع‌آوری متکدیان و ولگردان را پیشنهاد داد که طی آن ضمن تصریح بر لزوم کسب شناخت و آگاهی کافی از موضوع به نحوه‌ی جمع‌آوری متکدیان و توزیع آنان در میان سازمان‌های وظیفه‌مند پرداخت. به علاوه هم زمان با طرح و تصویب قانون مجازات اسلامی اعتباراتی در بودجه‌ی سال ۱۳۷۵ منظور شد که قانون بودجه این اعتبار را برای مبارزه با پدیده‌ی تکدی نگهداری، آموزش و کارآموزی متکدیان اختصاص داد.
در سال ۱۳۷۸ مصوبه‌ای در شورای عالی اداری به تصویب رسید که وظیفه‌ی هر دستگاه را در این زمینه مشخص می‌کرد. در پی ابلاغ مصوبه وزارت کشور اقدام به تشکیل ستاد مرکزی برای این کار نمود. در این نشست نقش دستگاه ها مرور و مقرر شد که در دیگر استان‌ها نیز این شورا تشکیل شود در قانون بودجه‌ی کل کشور نیز ردیف بودجه‌ای مشخص برای این موضوع پیش‌بینی شد به علاوه طرح جمع‌آوری متکدیان از سطح شهر تهران از تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۵ با همکاری شهرداری تهران، کمیته‌ی امداد امام خمینی، سازمان بهزیستی و دیگر ارگان‌های مربوط، سرآغاز ساماندهی متکدیان قرار گرفت که هم اکنون نیز در حال اجراست.
در سالیان اخیر شهرداری تهران طرح‌هایی با عنوان طرح ساماندهی متکدیان اجرا نموده و سپس بر این اساس نظر سنجی‌هایی از مردم درباره‌ی نتایج طرح‌ها به عمل آورده‌است. به عبارت دیگر شهرداری تهران طرح ساماندهی (جمع‌آوری) متکدیان را یکی از مهم ترین وظایف خود می‌داند.
بر اساس مصوبه ی شورای عالی اداری در خصوص طرح ساماندهی متکدیان مورخ ۱۳۷۸/۰۳/۲۵ شهرداری تهران موظف به تشکیل مجتمع نگهداری موقت، مسئولیت نگهداری موقت، شناسایی وضعیت گروه‌بندی و تعیین تکلیف افراد است. این دستورالعمل در ۲۸ ماده و ۱۱ تبصره تدوین شده‌است. نکته‌ی قابل توجه در این دستورالعمل تعریف فرد متکدی است. در ماده‌ی ۱ دستورالعمل فوق آمده‌است: متکدی به فردی گفته می‌شود که به روش های مختلف از جمله شیادی، عوام فریبی و جلب ترحم (دیگران و بدون ارائه‌ی کالا و یا خدمتی از افرادی که وظیفه ای در تأمین معاش او ندارند، درخواست کمک مالی کند (نجم عراقی، ۱۳۸۹) تعریف یاد شده دقیقاً تعریفی است که متکدی را به عنوان فردی مجرم و منحرف معرفی می‌کند که باید از صحنه ی جامعه محو (جمع‌آوری) شود. تعریفی که جایی برای متکدی نیازمند واقعی قائل نشده است. همین عامل نشان‌دهنده‌ی این است که باید تجدید نظری در تعریف شهرداری به عنوان متولی اصلی متکدیان از متکدی به عمل آید. البته در ماده‌ی ۷ دستورالعمل فوق احکام قضایی متکدیان میتوان نشانی از نیازمندان متکدی یافت. نیازمندانی که حکم صادره درباره‌ی آن‌ها معرفی به کمیته امداد و بهزیستی است.
| جدول احکام قضایی متکدیان (دستورالعمل اجرایی ساماندهی متکدیان در شهرداری تهران | |
| متکدیان | حکم صادره |
| نیازمندان | معرفی به کمیته ی امداد و بهزیستی |
| افراد معلول، بیمار روانی مزمن، سالمند و کودکان خردسال بی سرپرست | معرفی به سازمان بهزیستی و در صورتی که مددجو ساکن تهران نباشد، مقدمات جهت ارجاع به بهزیستی استان مربوطه باید انجام گیرد |
| مجرم و شیاد | تحویل به زندان – مصادره ی اموال توسط دادسرا و اعمال جزای قانونی |
| دارای خانواده در شهرستان | اعزام به شهرستان تحویل به ستاد ساماندهی متکدیان شهرداری (در زمان تشکیل ستادهای استانی) |
| دارای خانواده در تهران | تحویل به خانواده اعضای درجه یک |
| بی سرپرست | معرفی به اداره ی سرپرستی قوه ی قضائیه و سازمان بهزیستی |
| اتباع بیگانه | تحویل به اداره ی اتباع بیگانه |
| دیگر متکدیان | اقامت در مرکز نگهداری موقت شهرداری |
منبع: کتاب “گزارش وضعیت اقشار آسیب‌پذیر و آسیب‌دیدگان اجتماعی”
